Kartalhan Hukuk & Danışmanlık Av. Meltem KARTALHAN
Tutuklamaya itiraz, adli süreçlerde bireylerin temel haklarının korunması açısından önemli bir mekanizmadır. Tutuklama, bir şüpheli veya sanığın özgürlüğünün kısıtlanması anlamına geldiği için, bu karara itiraz etme hakkı, adaletin sağlanması ve adil yargılanma ilkeleri çerçevesinde bireyler için temin edilmiştir. Tutuklamaya itiraz hakkı, hukukun üstünlüğünün bir göstergesi olarak, yargı sürecindeki dengelerin korunmasına yardımcı olur.
Tutuklamaya itiraz süreci, genellikle tutuklama kararının alındığı mahkemeden daha yüksek bir yargı merciine başvurularak gerçekleştirilir. İtiraz süreci, tutuklama kararının hukuka uygunluğunun, gerekçelerinin ve tutuklamanın zorunluluğunun yeniden değerlendirilmesi fırsatını sunar. Bu süreçte, itirazın kabul edilip edilmeyeceğine karar verilirken, şüpheli veya sanığın durumu, suçun niteliği, delillerin durumu ve kaçma riski gibi faktörler dikkate alınır.
Tutuklamaya itiraz edilmesi, bazen tutukluluğun sonlandırılmasına veya tutukluluk şartlarının değiştirilmesine yol açabilir. İtiraz başvurusu, şüpheli veya sanık tarafından doğrudan veya bir avukat aracılığıyla yapılabilir. Bu süreç, şüpheli veya sanığın savunma hakkını güçlendirir ve yargılama sürecinin adil bir şekilde yürütülmesine katkıda bulunur.
Tutuklamaya itiraz, yargı sürecindeki bir denge unsuru olarak, haksız yere özgürlüğünden mahrum bırakılan bireyler için bir umut ışığı olabilir. Bu itiraz hakkının varlığı, yargı makamlarını tutuklama kararlarında dikkatli olmaya ve her bir kararın hukuki dayanaklarını sağlamlaştırmaya teşvik eder. Ayrıca, tutuklamaya itiraz mekanizması, yargı sürecinin şeffaflığını ve hesap verebilirliğini artırarak, toplumda adalet sistemine olan güveni pekiştirir.
Tutuklamaya itiraz hakkı, bireylerin adil yargılanma haklarının korunmasında ve özgürlüklerinin haksız yere kısıtlanmasının önlenmesinde kritik bir role sahiptir. Bu hakkın kullanılması, adli süreçlerde dengenin sağlanmasına ve adaletin yerini bulmasına yardımcı olur. Tutuklamaya itiraz süreci, adil bir yargılamanın temel unsurlarından biri olarak, hukukun üstünlüğü ilkesinin güçlü bir ifadesidir.
Tutuklamaya itiraz, şüpheli veya sanığa tanınan en önemli haklardan bir tanesidir (AİHS md. 5/3 ve Anayasa md. 19/7). Bir diğer ifadeyle yargı mercilerince verilmiş olan kararlara karşı itiraz edilebilmesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından güvence altına alınmıştır. İtiraz edilebilecek kararların kapsamına, yargı mercilerince (sulh ceza hakimliği, mahkeme) verilmiş olan tutuklama kararları da dahildir.
Ceza Muhakemesi Kanunu’a göre tutuklamaya itiraz süresi 7 gündür (CMK md.101/5, md. 104/2, md. 267 ve 268). Tutuklamaya itiraz süresi, şüpheli veya sanığın tutuklandığı gün dikkate alınmadan hesaplanır. Bir diğer ifadeyle tutuklamaya itiraz, tutuklama kararının verdiği günden sonra işlemeye başlayacaktır. Örneğin 12.01.2023 tarihinde verilmiş olan bir tutuklama kararına karşı son itiraz günü 19.01.2023 tarihidir.
Şüpheli hakkında tutuklamaya yönelik yakalama kararı çıkartılmışsa, kanunda açıklık olmamakla birlikte yakalama kararına her zaman itiraz mümkündür. Ancak, şüpheli veya sanık, tutuklamaya yönelik yakalama kararı üzerine yakalandıktan sonra, yapılan değerlendirme neticesinde tutuklanırsa, tutuklamaya itiraz süresi tutuklandıktan sonra işlemeye başlar.
Tutuklamaya itiraz, esas olarak tutuklanan kişiye, yani şüpheli veya sanığa ait bir haktır. Şüpheli veya sanık dışında şu kişilerin de tutuklamaya itiraz hakkı vardır:
Tutuklama kararına itirazın nasıl ve nereye yapılacağı CMK md. 268’de ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Tutuklama kararına itiraz, tutuklamaya itiraz dilekçesi verilerek veya tutuklama kararını veren mahkemeye beyanda bulunularak bu beyanın katip tarafından tutanağa geçirilmesi ile yapılabilir (CMK 101/5 ve 268/1). Bir diğer ifadeyle tutuklama kararına itiraz, kararı veren mercie başvurularak yapılır. Buna göre tutuklama kararını sulh ceza hakimliği vermiş ise, tutuklama kararına karşı itiraz beyanı (yazılı olarak dilekçe veya sözlü beyan) kararı veren sulh ceza hakimliğine yapılacaktır.
Tutuklama kararına itiraz üzerine, tutuklama kararını veren hakimlik veya mahkeme, kendi verdiği tutuklama kararının 3 gün içinde değiştirmezse, yani tutukluluğun yerinde olduğu kanaatinde ise itiraz dilekçesinin kendisine verildiği tarihinden itibaren üçüncü günün sonunda itirazı incelemeye yetkili mercie gönderir. (CMK 105)
Sulh ceza hakimliğinin tutuklama kararlarına karşı yapılan itirazların incelenmesi, yargı çevresinde bulunduğu asliye ceza mahkemesi hâkimine aittir. İtirazı incelemeye yetkili mercilerin farklı olduğu hallerde, itirazların gecikmeksizin incelenmesi amacıyla, kararına itiraz edilen sulh ceza hakimliği tarafından gerekli tedbirler alınır. Sulh ceza hakimliği işleri, asliye ceza hakimi tarafından görülüyorsa itirazı inceleme yetkisi ağır ceza mahkemesi başkanına aittir. (CMK m.268/2-b)
Asliye ceza mahkemesi hakimi tarafından verilen kararlara yapılacak itirazların incelenmesi, yargı çevresinde bulundukları ağır ceza mahkemesine ve bu mahkeme ile başkanı tarafından verilen kararlar hakkındaki itirazların incelenmesi, o yerde ağır ceza mahkemesi birden çok daireden oluşuyorsa, numara olarak kendisini izleyen daireye; son numaralı daire için birinci daireye; o yerde ağır ceza mahkemesinin tek dairesi varsa, en yakın ağır ceza mahkemesine aittir. (CMK 268/3-c)
Tutuklama kararını inceleyen merci, kararın yerinde olduğu kanaatine varırsa itirazı reddedecektir. Buna karşılık merci, itirazın yerinde olduğuna, yani tutuklama kararının hukuka aykırı olduğuna kanaat getirirse tahliye kararı verecektir. Buna ilişkin düzenlemeler 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Yukarıda değinilmiş olan hususlar genel hatları ile kaleme alınmış olup; her somut olay birbirinden farklı özellikler taşıyabileceğinden hak kaybına uğramamanız adına bir hukuk bürosu ile iletişime geçip profesyonel destek almanızı öneririz.